Proverbs
Hay Aat Ten Liblu
Hay Nangitudo' eten Liblu: do'ol di nuntudo' eten liblu (1) an nan Alin hi Solomon (Prov. 1-29), ya (2) nan nun'ala'eng an tatagu (Prov. 22:17—24:34), ya (3) nan baal nan Alin hi Hezekiah (25:1—29:27), ya (4) hi Agur (Prov. 30), ya (5) nan Alin hi Lemuel (Prov. 31:1-9). Ya mid mapto' ya wada pay di udumnan nuntudo'. Mu waday nangali an nan Alin hi Lemuel ya hiyah Alin hi Solomon ti duway ngadana anu, mu mid mapto'.
Hay Nangitud'andan ten Liblu: nan Hudyu.
Hay Pohdon nan Ngadan ten Liblun Ibaga: hay ipaddungan unu nan tumugun an hapiton.
Hay Gutud hi Nangitud'anan ten Liblu: hidin numbattanan di 971 B.C. hi engganah din 931 B.C.
Hay Teman ten Liblu: ma'ahhapul an ihamhamad nan tatagun mangunud hinan do'ol an ipaddungan nan nitudo' eten liblu ta matpongda ya manomnomanda goh (Prov. 1:1-7).
Hay Outline ten Liblu:
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' NAN ALIN HI SOLOMON (1:1—29:27)
Nan nipa"el hi aat nan duwan binabai an da Anomnoman ay Umilugtap (1:1—9:18)
Nan hoho'dod an proverbs (10:1—29:27)
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' NAN NUNꞋALAꞋENG AN TATAGU (22:17—24:34) — mid mapto' ya didanay opat an nun'ala'eng an linala'in nitudo' hinan I Ki. 4:31 an da Ethan ay Heman, ya da Calcol ay Darda
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' NAN BAAL NAN ALIN HI HEZEKIAH (25:1—29:27) — hiyah ne proverbs an intudo' nan Alin hi Solomon mu naladaw an niddum hinan Liblu an Proverbs, at nan Alin hi Hezekiah di nangipiddum (Prov. 25:1).
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' AGUR (30:1-33)
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' NAN ALIN HI LEMUEL (31:1-9)
Nan numbino'ob'on an proverbs an intudo' NAN UDUMNAN TAGU (31:10-31).
1
Nan Puun di Na'ahhamad an Tugun
1 Date ya na'ahhamad an tugun* Hiyah te nalpuwan nan ngadan ten liblu ti nan na'ahhamad an tugun ya ma'alih proverb. Solomon an alih ad Israel an imbaluy David.† Do'ol ahan di proverbs an intudo' din Alin hi Solomon ta manomnoman nan ipapto'na (Ecc. 12:9), ya hay uyapdan amin ya tuluy libu (I Ki. 4:32).
2 Daten tugun ya ipa'inniladay aton tu'un manomnoman hi un tu'u unudon nan itududa,
at innilaon tu'u nan na'ahhamad an puun di mitudtudu.
3 Ya ipa'innilada goh nan aton an mangabulut hinan nahamad an pangat,
ya nan makulug an aton hinan i'ibba,
ya ta mapapaddung di ma'at ay dida.
4 Ya ipaphodda goh di nomnom nan agguy nanomnoman,
ya ipala'engna nan ungunga ta iniladan mangat hi nahamad.
5 Ya ta"on nan nanomnoman an tagu ya maphod damdamah unda adalon daten tugun ta ma'ud'udman di la'engda,
ya ta gun pumhod di ato'atonda
6 ti mid ah tagun nanginnilan amin hi itudun daten na'ahhamad an tugun
ti nan panapit nan nun'anomnoman ya nan nun'ipa"el.
Hay Mitugun hinan Ungan Lala'i
7-8 Inte"an Solomon an nanugun hinan imbaluynan‡ Hay immannung hi itudun ten verse ya oh'ohhay imbaluy Solomon hi itudtuduwana. Mu waday udum an verses hinan chapters 1-9 an hay imbabaluynay intudtuduwana ti do'oldan mundongol. Ya gapu ta mapa"iy pamahaan hinan chapter hi un oh'ohhay itudtuduwanah nan ohan verse ya do'oldah nan mehnod an verse, ya oh'ohhah nan miyatlun verse at un oh'ohhay mibaag hinan translation. Mu nan verses an mangituduh aat nan do'ol an holagnan mundongol ya ihnah nan Prov. 4:1; 5:7; 7:24. inalinay,
“Hay pange'gon ay Apo Dios§ Waday udumnan verses eten Liblu an Proverbs an mangituduh aat nan pange'gon ay Apo Dios: Prov. 1:29; 2:1-5; 8:13; 9:10; 10:27; 14:16, 26-27; 15:16, 33; 16:6; 19:23; 22:4; 23:17-18; 28:14. di hiyay te"an di panginnilaan
ti ammuna nan adi dumngol di mamahiw eten na'ahhamad an tugun an mangituduh aton an manomnoman hi un ma'unud di itududa.
At he"an imbaluy'u ya donglom,
ya adim aliwan nan itugun da amam ay inam
9 ti danen tugunda ya ay memepngot hi ulum,
ya mibuung hi bagangmu.
10 Imbaluy'u, wa ay ta awiton da'ah nan nun'abaholan ya adi'a middum ay dida.
11 Ti gulat ta alyondan he"a di,
Mitnud'an da'mi ta umuy tu'u mumbota' hinan tagun mi'id di baholna ta patayon tu'u!
12 Ya manu ay aton tu'uh ne ya ta way atondan milungun hi abungda ya unda milubu',
13 ya ta iyanamut tu'u nan numbino'ob'on an nun'anginan gina'uda
ta punuwon tu'uy abung tu'uh nan mapla'an an gina'u an inakaw tu'u!
14 At middum'an da'mi ta datagon tu'un papaddungon nan akawon tu'u!
Hiyah ne inalin nan nun'abaholan.
15 Ya adi'a ahan umuy middum hinan tagun umat hinay atonda ta bataanam dida
16 ti umiyahupda ahan an mangat hinan nappuhin pumbaholan
ti pohpohdondan pumatopatoy.
17 Inilam an mid ahan di mangakaw hi bangkuh un way do'ol an pulis hi mamannig,
18 mu ta"on un waday mamannig ay dida ya atonda damdama,
at umannung an madpapda,
ya mabaludda goh,
at nan atonday dumalat hi punligatan nan odolda!
19 Hiyah ne ma'at hinan mangakaw hi gina'un di ibbada
ti ta"on hi un dumo'do'ol di gina'udah alanda mu mapa"ida damdama ti matoyda,
at mid hulbin nan inakawda.”* Waday udumnan verses eten Liblu an Proverbs an mangituduh aat nan mangakaw: Prov. 6:30-31; 9:17; 10:2; 13:23; 14:9; 17:19; 19:26; 24:15-16; 28:24; 29:24; 30:7-9.
20 Intuluy Solomon an nanungun hinan imbaluynan inalinay,
“Hi Anomnoman ya ay babain umaya'ayag hinan tatagun wah nan kulha ya nan malkadu,
21 ya bumugabugaw hinan wah nan pantaw di allup nan babluy
ya nan malgom an wadan di a'am'amungan nan tatagu,
ya alyonan diday,
22 Da'yun nakudang di punnomnomana ya anuud di pangidinnganyuh nan umat hinan aatyu an adi ayu luma'eng?
Ya anuud di pangabulutanyuh nan nahamad an ma'adal an pahiwonyu?
23 Gulat ta donglonyu nan hingal'un da'yu at immannung an udma' di itugun'un da'yu,
ya idat'un da'yu nan mun'aphod an nomnom an wan ha"in!
24 Mu din nangayaga' ay da'yu ya adia' dongdonglon,
ya din nangipadaha' an bimmadang ay da'yu ya din'uga'.
25 Ya dumalat hinan agguyyu ahan nangngolan hinan intugun'un da'yu,
ya dumalat goh hinan agguyyu namenhodan hi un'u pahalon nan nappuhin ugaliyu
26 at abatla' da'yuh un way ligatyu,
ya hinhannulo' da'yuh un madatngan nan atata'ot an ma'at ay da'yu.
27 Ya ta"on hi un way nappuhin ma'at ay da'yu an umat hinan atata'ot an puo'
ta pa"ionay itaguanyu mu alyo' damdamay, Awahyu!
28 Inila' an mumbaga ayuh anomnoman, mu adi' abuluton,
ya ta"on hi unna' anapon hinan malgom an lugal ya adi ayu pa"anap ay ha"in.
29 Immannung an adiyu pohdon an luma'eng,
ya immannung goh an adiyu pohdon an e'gonan hi Apo Dios.
30 Ya immannung an agguyyu inabulut nan tugun'u,
ya immannung goh an agguyyu dengngol nan hingal'u.
31 At hay balloh nan inatyu ya malagbuan ayuh holtaponyu ti pento'yuy na"appuhi,
at mahapul an elanyu nan atata'ot an ibalinana!
32 Matoy nan manghan di inilana ti adida pohdon an manomnoman,
ya nan manangpah an tagu ya mapogpogda ti ma'angohhoyda.
33 Mu an amin nan mangngol hinan tugun'u ta unudonda ya malenggop di pi'taguanda,
ya adida wumogwog hinan malgom an ma'ma'at ay dida ti mi'id ta'tanda.”
*1:1 Hiyah te nalpuwan nan ngadan ten liblu ti nan na'ahhamad an tugun ya ma'alih proverb.
†1:1 Do'ol ahan di proverbs an intudo' din Alin hi Solomon ta manomnoman nan ipapto'na (Ecc. 12:9), ya hay uyapdan amin ya tuluy libu (I Ki. 4:32).
‡1:7-8 Hay immannung hi itudun ten verse ya oh'ohhay imbaluy Solomon hi itudtuduwana. Mu waday udum an verses hinan chapters 1-9 an hay imbabaluynay intudtuduwana ti do'oldan mundongol. Ya gapu ta mapa"iy pamahaan hinan chapter hi un oh'ohhay itudtuduwanah nan ohan verse ya do'oldah nan mehnod an verse, ya oh'ohhah nan miyatlun verse at un oh'ohhay mibaag hinan translation. Mu nan verses an mangituduh aat nan do'ol an holagnan mundongol ya ihnah nan Prov. 4:1; 5:7; 7:24.
§1:7-8 Waday udumnan verses eten Liblu an Proverbs an mangituduh aat nan pange'gon ay Apo Dios: Prov. 1:29; 2:1-5; 8:13; 9:10; 10:27; 14:16, 26-27; 15:16, 33; 16:6; 19:23; 22:4; 23:17-18; 28:14.
*1:19 Waday udumnan verses eten Liblu an Proverbs an mangituduh aat nan mangakaw: Prov. 6:30-31; 9:17; 10:2; 13:23; 14:9; 17:19; 19:26; 24:15-16; 28:24; 29:24; 30:7-9.
†1:19 Mete"an te ta engganah egponganah nan Prov. 9:18 ya ohan adu"oy an nipa"el, ya itudunay aat nan duwan ay babain mi'hapit hinan tatagu ta olom ya diday unudonda. Nan ohan babai ya hi Anomnoman di ngadana, ya hay ipa"elna ya nan aat Apo Dios ya an amin nan mun'aphod. Nan netob an babai ya hi Umilugtap di ngadana, ya hay ipa"elna ya nan aat Satanas ya an amin nan nappuhi.