MBULI INOGILE YANDIKIGWE NA
MALIKI
Ulongozi
Mbuli Inogile yandikigwe na Maliki ni chimwe mwa vitabu vine muna Dilagano da Sambi na ivo vosimulila ugima wa Yesu Chilisito. Chila chimwe mwa vitabu ivo chotangigwa “Mbuli Inogile.” Navo vandikigwa viyadanganike Yesu, navo vandikigwa na Masayo na Maliki na Luka na Yohana. Mbuli Inogile yandikigwe na Maliki ni nguhi kufosa vitabu vimwenga vitatu. Na iviya yodahika Maliki chikala chitabu cha mwanduso muna Zimbuli Zinogile zose, yodahika chandikigwa hagati ya mwaka 65-70 kwandusila viyelekigwe Yesu. Wasomi wengi woitogolela kuwa chandikiligwa kuna isi ya Loma kwa lungilo da kuwaguma moyo Wachilisito wowakalile uko kuna isi ya Loma.
Maliki iviya kamanyika fana Yohana Maliki, kakala mbwiya wa Mtumigwa Paulo na Balinaba, mbali nhogolwa yake ihunguka lusita viyawalekile mumwanza wawo wa chimisiwonali muna ichitabu cha Sanghano za Watumigwa 13:13. Kumwande Maliki kahita kaidi na Balinaba muna Sanghano za Watumigwa 15:37-39. Maliko iviya kakala kamanyika fana viya mbwiya wa haguhi wa Petili muna ichitabu cha 1 Petili 5:13. Ingawa Maliki hakalile msindila wa ugima wa Yesu, wasomi woitogolela kuwa Maliki kandika usindila wa Petili na uwo usindila umtaza kwandika Mbuli yake Inogile. Mbuli Inogile ya Maliki yotoma muna uwanahina na mafundizo ya Yesu kusonhela lusita lwa kuuhelelo.
Yeliumo
1. Maliki kokitambulisa chitabu chake muna 1:1-13.
2. Kaidi Maliki kosimulila sanghano ya Yesu lusita viyakalile Galilaya muna 1:14-8:21.
3. Maabaho kosimulila mwanza wa Yesu kuhita Yelusalemu muna 8:22-10:52.
4. Kuuhelelo Maliki kogotola kwa kwandika kusonhela lusita lwa Yesu uko Yelusalemu, lusita viyadanganike na viyazilibuke muna 11:1-16:8.
1
Yohana Mbatizi kowapetela wanhu
(Masayo 3:1-12; Luka 3:1-18; Yohana 1:19-28)
1 Mwanduso wa Mbuli Inogile ya Yesu Chilisito, Mwana wa Mulungu. 2 Fana viyandikile mulotezi wa Mulungu Isaya,
“Mulungu kalonga, ‘Nizamtuma msang'hani wangu kuulongozi wako,
iyo kezaitanda nzila yako.’
3 Dizi da munhu dotanga muichuwala,
‘Muitande nzila ya Mndewa,
muhagolose hanhu honda yafose.’ ”
4 Ivo Yohana kalawilila muichuwala, kopetela na kobatiza. Kawalongela wanhu, “Lekeni uhasanyi wenu na mubatizigwe, na Mulungu kezawasegezela uhasanyi wenu.” 5 Wanhu wengi walawa mwiisi ya Yudeya na bululu da Yelusalemu wahita kumtegeleza Yohana. Watogola kuleka uhasanyi wawo, na Yohana kawabatiza mu ulwanda wa Yolodani.
6 Yohana kayawala chiwalo chitendigwe kwa mazoya ya ngamiya na mkwiji wa mbende mchigudi chake, na kakala koja nzige na uki wa mwiimbago. 7 Kawapetela, “Kuchisogo changu kezakwiza munhu yeli mkulu kufosa niye. Niye sifaya hata kwiinama na kufungula nzabi za vilatu vake. 8 Niye nowabatiza kwa mazi, mbali yeye kezawabatiza kwa Muhe Yelile.”
Kubatizigwa na kugezigwa kwa Yesu
(Masayo 3:13, 4:11; Luka 3:21-22, 4:1-13)
9 Siku izo, Yesu keza kulawa mudibululu da Nazaleti, mwiisi ya Galilaya, na kabatizigwa na Yohana muna ulwanda wa Yolodani. 10 Bahobaho viyalawile muna yamazi, kawona kuulanga kuvuguka na Muhe wa Mulungu kamuhulumukila fana nziwa. 11 Na dizi dihulikigwa kulawa kuulanga, “Weye niyo mwanangu nyachende wangu, ninogiligwe na weye.”
12 Bahobaho Muhe wa Mulungu kamulongoza Yesu mbaka kuna ichuwala, 13 na kakala uko kwa siku malongo mane kogezigwa na Lufyende. Na wanyama wa muna imbago wakala haja, mbali Wasenga wa Kuulanga wa Mndewa weza na kumsang'hanila.
Yesu kowatanga wanahina wa mwanduso
(Masayo 4:12-22; Luka 4:14-15, 5:1-11)
14 Yohana vayekigwe mwiichifungo, Yesu kahita kuna umkowa wa Galilaya kuwapetela wanhu Mbuli Inogile ya Mulungu. 15 Kalonga, “Lusita lufika, Ufalume wa Mulungu wa habehi. Lekeni uhasanyi wenu na kuitogola Mbuli Inogile!.”
16 Yesu viyakalile yofosa mumgwazogwazo mwa dilamba da Galilaya, kawaona wavula waidi, Saimoni na Andeleya ndugu yake. Wakala wovula somba kwa lwavu. 17 Yesu kawalongela, “Nisondeleleni, na niye nizawafundizani kuwavuwa wanhu.” 18 Bahobaho wazileka nyavu zawo na wamsondelela.
19 Viyagendelele haulongozi chidogo, kawaona Yakobo na Yohana, wana wa Zebedayo. Wakala mwiingalawa, wozitenda goya nyavu zawo. 20 Bahobaho Yesu viyawaonile, kawatanga. Na wawo wamuleka Zebedayo tati yawo hamwe na wanhu wa kusang'hana mwiingalawa, wamsondelela.
Yesu komuwinga chinyamkela
(Luka 4:31-37)
21 Yesu na wanahina wake wahita mudibululu da Kapelinaumu. Isiku ya Mhumulo c Isiku ya Mhumulo hebu Isiku ya Sabato, fambulo jake isiku ya mhumulo. viifikile, Yesu kengila mwii Kaye ya kutosela, kandusa kufundiza. 22 Wanhu wamtegeleze wazanywa ng'hani kwa mafundizo yake, kwaviya hafundize fana wafundiza Malagilizo, mbali kakala yofundiza fana munhu yana udaho.
23 Bahobaho munhu yoyakalile na chinyamkela kengila mwii kaye ya kutosela na kaguta kwa dizi kulu, 24 “Kolonda uchitende choni, weye Yesu wa Nazaleti? Vino kwiza kuchikomeleza? Nokumanya weye iyo Yelile wa Mulungu!”
25 Yesu kambwakila chinyamkela ija, “Nyamala! Lawa kwa munhu ino!”
26 Chinyamkela kangela chisango munhu ija, kalila kwa dizi kulu, na kumulawa. 27 Wanhu wazanywa ng'hani na waiuza wenyewo, “Chinhu gani chino? Yano mafundizo ya sambi? Munhu ino kana udaha wa kulava vinyamkela, nawo womuhulika!”
28 Na ivo mbuli za Yesu zenela himahima chila hanhu mwiisi ya Galilaya.
Yesu kowahonya wanhu wengi
(Masayo 8:14-17; Luka 4:38-41)
29 Bahobaho viwalawile mwii Kaye ya kutosela, Yesu hamwe na Yakobo na Yohana wahita kwikaye kwa Saimoni na Andeleya. 30 Mkoi wa Saimoni kakala yagonile mudikomwa, kolumwa. Bahobaho Yesu viyafikile wamulongela mbuli za mtamu iyo. 31 Kamuhitila, kamwamha mkono na kumwinula. Utamu umulawa, naye kandusa kuwasang'hanila.
32 Ichigulogulo vichifikile, wanhu wamgalila Yesu watamu wawo na wose wowakalile na vinyamkela. 33 Na wanhu wose wa dibululu waiting'hana hana ulwivi lwa ikaye. 34 Na Yesu kawahonya wanhu wengi wowakalile na mitamu mbasakanyo. Viya viya kawalava vinyamkela wengi, na haweng'hile nyafasi ya kulonga kwaviya wammanya yeye yalihi.
Yesu kowapetela wanhu mwiisi ya Galilaya
(Luka 4:42-44)
35 Siku isondelele imitootondo ng'hani, Yesu kalamka na kusegela ukaye. Kalawa hanze mudibululu, kahita hanhu halibule wanhu, uko katosa. 36 Mbali Saimoni na iwayage wahita kumulonda. 37 Na vawamuwonile, wamulongela, “Wanhu wose wokuzahila weye.”
38 Mbali Yesu kawalongela, “Chihite mwii vibululu vimwenga vili mmabehi na hano. Uko nako nolondeka kuwapetela wanhu Mbuli Inogile, kwaviya icho niicho chinizile.”
39 Ivo Yesu kahita chila hanhu mwiisi ya Galilaya, kawapetela wanhu Mbuli Inogile muna zikaye za kutosela na kuwinga vinyamkela.
Yesu komuhonya munhu yoyakalile na dikulu
(Masayo 8:1-4; Luka 5:12-16)
40 Munhu imwe yeli na dikulu kamwizila, kumtumbalila mavindi na kumpula. Kalonga, “Wahalonda, kwodaha kunihonya.”c Kunihunga: Dikulu dikala ditamu dinikimilila munhu kumtosela Mulungu, kwaviya kakala kafila.
41 Yesu kamuwonela ubazi, kaugolosa umkono wake, kamdalisa na kumulongela, “Nolonda kukutaza, hona!” 42 Na bahobaho dikulu dilawa, kahona.
43 Yesu kamulongela yahite na kumgomesa ng'hani, 44 “Tegeleza, sekeumulongele munhu yoyose mbuli ino, mbali wite ukailaguse kwa mulava nhambiko. Maabaho, kalave nhosa fana Musa vayalagilize kwa kuhona kwako, muladi kuwalagusa wanhu wose kuwa kuhona.”
45 Mbali munhu iyo kalawa, kandusa kuwapetela wanhu mbuli izo, mbaka Yesu hadahile kwingila mudibululu kwa uwazi. Ivo, kakala kunze, hanhu halibule wanhu. Hata ivo wanhu wamuhitila kulawa chila hanhu.