Ulek Xaiya Luk Bung
Luk
Namua Luk Bung Xailonginoa
Luk bung mala rangua lipu yayam tela, yanoa Tiopalas. Tiopalas yanoa namuxina bing “Lipua murung sibuna mana Urana”. Lipu xabiangamdi dahatum ba Tiopalas lipu yayam tela mana gabman Rom kimbo lipu sianggam tela. Mana bungina Luk, lipudi disai lipu sianggam tela ba haulidi siangia. Nabu Tiopalas wasa mana Luk bila ba, bing Luk bung yanoa bu iti yanoa mana haulinganoa mana gim xailonga buninga giminaginoa, saing tongtongia daxanga ba lipudi daxap xailonga.
Luk haruanganoa sanga mana lipu longgalo. Bung bu haringia lipu hatuminga haringinamdi. Bung bu hamaringia lipu hatumingadingdi mana Yesu gaxarea, ria baru. Tiopalas bagu Yudadi titidinga te, binabu Luk baxanga na. Luk bo ba Tiopalas xabia Yesu haruangang longgalo, ungguti mana hayauxinganoa laing haing mala long xaiya. Baing hatanga lipu longgalo, Yuda Teguamdi xauna, ba Urana yaha mana xapdi muli, nabu dahatum haringina mana Yesu.
Lipu Buningama
Luk Yuda tela te, Yuda Teguam tela. Baing oxatanoa lipu baxiam. Pol rianoa (Kolosi 4:14) saing ila xaung Pol bungina dahaxa mauli dibaxanga ulek xaiyua (Aposel 16:10 saing ila). Luk bagu Yesu oxatanoa maxania te, ne xap haruanga rangua xumana dibagu ding maxadingia, saking bung naxuyanganoa mari. Lipu xabiangamdi dahatum ba Luk bung xailongina bila niani AD 60 kimbo liwe mana AD 70-90 mana long sabanga tela bila Rom, Akaya, Epasas kimbo Sisaria.
Luk bung xailongga li ing ganina te. Xailong tela muli bung bing Aposel. Xailongga li sup mana bungina Yesu haing long xaiya, saing Aposel ungguti mana axamandi disok kimuya mana.
Haruanga Tuandi
• Haruanga mugamugangam (1:1-4)
• Yesu malinganoa (1:5–2:52)
• Yesu xauxau mana oxatanoa (3:1–4:13)
• Yesu tuxu oxata titia Galili (4:14–9:9)
• Yesu yunga Galili saing ila mana titi teladi (9:10-50)
• Yesu tuxu oxata bungina haxa mala Yerusalem (9:51–19:27)
• Yesu xaidabing subingandi: Mati saing mesa muli (19:28–24:53)
1
Luk Bung Mala Rangua Tiopalas
1 Lipu sabanga Tiopalas:
Lipu xumana dituba rimadingdi ba dibung mari naxuyanga mana axadi Urana libudi liwe mam. 2 Naxuyangadi ba am gaxap rangua lipuadi dibagu axamandi muga sibuna maxadingia, ding lipu Urana Xuanoa baxanganganamdi. Dinaxuya naxuya nam saing am galungu ba. 3 Binabu, ngahatum ba xai mana ngabung naxuyanga ba mari naung, bu nganaxuya maringina mana axadi disok ba. Oxatua li ngatuxu waleu ma hatata, nga sibugu ngabagu rangrang mana naxuyangadingdi, ngaxusunga xusungadi mana namuxing longgalo bu ngaxabia rangrang. 4 Ngalibu bila ba bu utiti uxabia rangrang ba axadi lipudi ditubatubaung mana, bing maxung sibuna.
Sekaraya Elisabet Tang
5 Mana bungina Herot, xaitamoxi mana titia Yudia, baing lipu hananiangam tela wa, yanoa Sekaraya. Abitsa bakbaging hananiangam tela. Haininoa Elisabet tang mugangadinga Aron. 6 Tang dimaring Urana maxania, disu maringing sibuna mana Toxoratamona hanaunaungang longgalo. 7 Ning garading te, namua na Elisabet wa xuhi, saing tang nianiding xumana.
8 Xaidap tela Sekaraya gabu bakbagindi dituxu hananianga oxatanoa Urana maxania. 9 Disu mana kuboludinga, baing dahali halinga tela bu Urana hatanga ba lipu gaxarea bagula luxu Toxoratamona Numang lunia bu tau bunuxuyang saminam, baing dimogu Sekaraya. 10 Baing xaidap maxanoa mana ditau bunuxuyang saminam ma, saing luxuba. Bungina luxu baing buranga digugunia mua sabasabia, disabu na Urana.
11 Disabu baing Toxoratamona uleginam tela owa masok mana Sekaraya, li mana kabukabu bunuxuyang saminam hananiangam rubina rimamo. 12 Baing Sekaraya bagu, saing maxuwangua xap saing lulu. 13 Ning uleginama harua na ba, “Sekaraya, labu umaxuwau tai! Sabungama Urana lungu ba. Hainima Elisabet bagula hayau gara lup tela naung, bing usina yaya Yon na. 14 Bagula gamoma yaha sabanga sibuna mana. Lipu xumana bagula gamodingdi diyaha bungina gara ba sok, 15 namua na bagula xap yaya sabanga Toxoratamona maxania. Labu nung wain kimbo lang haringing telau tai, bu hatanga ba Urana inia, saing bungina wa bauna gamoniauyu baing bagula baxagi mana Urana Aningonoa. 16 Baing bagula xugia Isrel* Mana Urana Xuang Mugamugangama, Isrel bing yaya Urana sina na Yudadi mugangadinga Yekop. xumana digoxoya ma rangua Toxoratamona, Urana dingia. 17 Baing Urana Aningonoa bagula hauli ba baxanga haruanga haringinam, bila Elaitsa† Elaitsa Urana lipuxing suxunguxunguam tela, wa niani 800 muga mana Yon sok. Urana lipuxing suxunguxunguama Malakai bung xailonginia ba Urana bagula soxi Elaitsa goxoya mala Isrel muli muga mana Urana Lipuxing Mogunganama bagula sok. Ubagu Malakai 4:5. waleu ba. Bagula muga mana Toxoratamona bu libu tibuding muruding sibuna mana garadingdi, xaung libu lipu kubolu dianamdi daxap hatuminga xai rangua lipu maringindi. Baing bagula libu bila ba bu xauxau lipudi mana bungina Toxoratamona ma.”
18 Sekaraya harua na uleginama ba, “Ai, alali sanga te! Nga duanga, saing hainigua nianindi xumana baing. Binabu bagula ngahatum haringina mana haruangama baru?”
19 Baing uleginama haxuya ba, “Nga Gebirel. Ngali mua Urana maxania, saing soxi nga ba ngaharua naung xaung ngabaxanga ulek xaiya li naung. 20 Ning bagu uhatum haringina mana haruangagua te, binabu suxunguma bagula mauxana, saing sanga ba uharua te laing xaidapka haruangagua sok ba. Bagula sok maxuna mana xaidabinoa.”
21 Baing buranga diragu mana Sekaraya mua sabasabiauyu, dahatum xumana ba baruta wa maxaxaya Urana Numania. 22 Bungina sok ma, bing sanga ba harua nadi te. Baing ina naga, hatanga babu rimania ing ganina, binabu daxabia ba bagu axamang maxang tela maluxu Urana Numania.
23 Bungina xaidabing oxatam disup, baing goxoya mala numia. 24 Kinu rangua haininoa Elisabet. Xaidap teladi disup, baing Elisabet gamona. Baing Elisabet wa hisangia sobak luwadi luwadi hiliadinga.‡ Elisabet wa hisangia namua na bo ba gamona hatanga sabasabia to. 25 Elisabet harua naina ba, “Toxoratamona hauli nga baing. Mana bungina baguli libu xai manga, saing hitixiya memeyagua sangua lipudi maxadingdi.”
Urana Uleginama Owa Masok Rangua Maria
26 Elisabet gamona sobak 6 baing Urana soxi uleginama Gebirel mala long tela duxu ba Nasaret wa titia Galili. 27 Soxi mala rangua haing nanung tela, ina dahau gabisia ba yau lipu tela, yanoa Yosep, Xaitamoxi Debit bakbaging tela. Haing nanuna ba yanoa Maria. 28 Uleginama sok mana saing harua ba, “Xaidap xai. Toxoratamona wa ranguaung. Libu xai maung baing!”
29 Maria lungu haruanganoa ba, baing hatum xumana mana ba baru namuxinta. 30 Ne uleginama harua na ba, “Maria, Urana yaha sibuna maung, labu umaxuwau tai. 31 Baing ina naga, bagula gamom saing uhayau gara lup tela, bing uxu yanoa ba Yesu. 32 Ina bagula xap yaya sabanga saing bagula duxu ba Urana Eta Loam Sibuna Garanoa.§ Urana Eta Loam Sibuna Garanoa—Alali yaya tela disina na lipua Urana lipuxing suxunguxunguamdi dibaxanga ba bagula wa Xaitamoxi Debit sibing tela, saing Urana mogu lipua ba hauli lipudi saing wa etua manadi. Toxoratamona Urana bagula sina muganganoa Xaitamoxi Debit yonggaxinoa na. 33 Baing bagula wa xaitamoxi mana Yudadi, Yekop bakbagindi, bungingbunginalo. Yonggaxinoa sanga ba sup te.”
34 Baing Maria xusunga uleginama ba, “Alaba bagula sok baru, namua na ngakinu rangua lipu tela te?”
35 Baing uleginama haxuya ba, “Urana Aningonoa bagula ri ma ranguaung, baing Urana Eta Loam Sibuna haringinganoa bagula kaung. Binabu, gara wa gamomia bagula duxu ba lipua Urana mogu naina xaung Urana Garanoa. 36 Bagu bakbagima Elisabet wa xanronggi, ne bagula hayau gara tela! Ina duxu ba xuhiana ba, ne gamona mana sobak 6. 37 Uhixi manau tai, namua na Urana sanga ba libu axamang longgalo.”
38 Baing Maria haxuya ba, “Bagu nga Toxoratamona lipuxing oxatama. Binabu ina libu manga bila uharua ba.” Saking uleginama yunga saing ila.
Maria Ila Lobu Rangua Elisabet
39 Ila sup baing Maria xauxau, ila sap mala long tela wa titia Yudia wa etuaʼm bimbidi. 40 Haxa mala laing sup, baing luxu Sekaraya numania saing harua xaidap xai na Elisabet. 41 Bungina Elisabet lungu Maria baing ina naga, Elisabet garang kambagina wa gamonia ba xukxugia, saing Urana Aningonoa luxu mana Elisabet bu baxagi mana. 42 Wagi sabanga ba, “Urana libu xai sibuna maung mana haing longgalo, saing libu xai sibuna mana garama bagula uhayau baing! 43 Ne uma rangua nga baru? Nga haing olang. Ung bagula usok Toxoratamona ngayua bauna! 44 Ngaxabia alaba namua na hata sibuna li waxumtuanoa ri mana tangaguliandi, baing gara wa gamogia xukxugia namua na yaha sibuna. 45 Urana yaha maung, namua na haruanga ba Toxoratamona balaung mana ba, uhatum haringina bagula sok baing!”
Maria Olainoa
46 Baing Maria harua ba:
“O, lugua iti Toxoratamona yanoa
47 saing aningogua yaha sibuna mana Urana, Lipuxigu Xabingama Muli,
48 namua na hatumia nga,
nga haing olang, lipuxing oxatam ing ganina.
Bagu hatata saing ila, bagula lipu longgalo daharua ba, ‘Urana yaha maung’,
49 namua na Ing Haringing Sibuna libu axamang sabangadi manga,
yanoa ing ganina maringing sibuna.
50 Usinganganoa ila rangua lipu gaxarea duwa hawa mana,
lipu hatatamdi ila laing kimuamdi.
51 Libu oxata haringina rimania,
suka lipudi diti ding ludingia mala hataing hataina.
52 Tatua xaitamoxi haringindi,
ne iti lipu olangdi.
53 Sina axamang xaidi na lipu gaxarea gesagiding bu dibaxagi,
ne sina axamang tela na lipu xalaxalamdi te.
54-55 Hau haruangua waleu ba bungingbunginalo usinga
mugangaroa Ebraham* Ebraham bing Yudadi mugangading mugamugangam. xaung bakbaginoa disok kimu.
Hatumia muli haruanganoa,
binabu hatata hauli Isrel lipuxing oxatamdi.”
56 Maria wa rangua Elisabet laing bila sobak tuwa disup ba, baing goxoya mala yabania.
Elisabet Hayau Lipu Suguangama Yon
57 Baing ina naga, bungina gara ruha Elisabet, baing hayau gara lup tela. 58 Yabanamdi xaung bakbagindi dilungu Toxoratamona hatanga usinganga sabanga na, binabu digabu diyaha ranguauba.
59 Xaidabing 8 sokkuba, baing dima ba duxuxu gara ba sangganoa,† Kubolua duxuxu sangganoa su mana hanaunaunga Moses bung, saing hatanga ba Yuda tela, Urana lipuxindi. Ubagu Lipu Hananiangam Oxatanoa (Wok Pris) 12:3. dibo ba disina tibuna Sekaraya yanoa na, 60 ning bauna harua ba, “Tegu! Yanoa bagula tauxu ba Yon.”
61 Dibala ba, “Ai, bakbagim tela yanoa bila ba te.”
62 Baing ina naga, dahatanga babudi rimadingia na tibuna, bu daxabia ba ina muruna mana baru yanta. 63 Xusunga mana xailong buningam tela, saing bung, “Yanoa ba Yon.” Baing dihixi mana. 64 Hata sibuna li suxungunoa xaxaina muli, saing mananoa bisa, baing haruauba, iti Urana yanoa. 65 Baing maxuwangua xap yabanam longgalo, saing naxuyangua ila mana long longgalo duwa titia Yudia duwa etuaʼm bimbidi. 66 Ding longgalo dilungu naxuyanga ba dahatumhatum mana, saing duxusunga ding ba, “Gara ba bagula sok bila lipua na bila baru?” Daharua bila ba namua na Toxoratamona haringinganoa wa rangua.
Sekaraya Olainoa
67 Tibuna Sekaraya baxagi mana Urana Aningonoa saing xap Urana suxungunoa, saing baxanga muga mana axamang teladi bagula disok kimuya ba:
68 “Taiti Toxoratamona, Urana Isreliam, yanoa,
namua na ri ma saing xap kira lipuxindi muli sangua bixuaradi rimadingia ba.
69 Liwe mana lipuxing oxatama Xaitamoxi Debit bakbaginoa ba,
rang lipu haringing tela mali bu xap kira muli.
70 Waleu sibuna mana lipuxing suxunguxunguamdi mogudi naina, ina harua ba,
71 bagula xap kira muli sangua bixuaradi
xaung lipudi hauxading sibuna makira rimadingia,
72 bu hatanga usingangua na mugangaradi,
saing hatumia muli ba hau haruangang maringina,
73 haruanga maxunamga ba harua maxuna na mugangaroa Ebraham ba:
74 bagula xap kira muli sangua bixuaradi rimadingia,
baing libu kira hatumingara dimaxuwa te bu tatuxu oxatanoa,
75 bagula libu kira tawa iniadi sibuna,
saing hauli kira ba talibu kubolu maringina maxania mala mana walingara longgalo.
76 “Baing ung ba, garagua, bagula duxung ba, Urana Eta Loam Sibuna lipuxing suxunguxunguama,
namua na bagula umuga mana Toxoratamona bu uxauxau daxangua mana,
77 bu sina xabianga mana xabinga muli na lipuxindi,
bungina Urana yunga kuboluding diandi,
78 namua na Urana kiria usinga sibuna lunia,
baing bagula ma rangua kira bila xaidaba haing,
79 bu saxaxangia lipuadi duwa labiania
xaung lipuadi matia kaudi,
bu ta kira gamogamu mosiam daxangania.”
80 Baing ina naga, gara ba tubu saing aningong hatumingana xaxaina. Ila wa long xoliania laing bungina tuxu oxatanoa Isreldi maxadingia.
*1:16 Mana Urana Xuang Mugamugangama, Isrel bing yaya Urana sina na Yudadi mugangadinga Yekop.
†1:17 Elaitsa Urana lipuxing suxunguxunguam tela, wa niani 800 muga mana Yon sok. Urana lipuxing suxunguxunguama Malakai bung xailonginia ba Urana bagula soxi Elaitsa goxoya mala Isrel muli muga mana Urana Lipuxing Mogunganama bagula sok. Ubagu Malakai 4:5.
‡1:24 Elisabet wa hisangia namua na bo ba gamona hatanga sabasabia to.
§1:32 Urana Eta Loam Sibuna Garanoa—Alali yaya tela disina na lipua Urana lipuxing suxunguxunguamdi dibaxanga ba bagula wa Xaitamoxi Debit sibing tela, saing Urana mogu lipua ba hauli lipudi saing wa etua manadi.
*1:54-55 Ebraham bing Yudadi mugangading mugamugangam.
†1:59 Kubolua duxuxu sangganoa su mana hanaunaunga Moses bung, saing hatanga ba Yuda tela, Urana lipuxindi. Ubagu Lipu Hananiangam Oxatanoa (Wok Pris) 12:3.