MUSELU WAPAMA WA
YESU
woolebiwa ni Luka
Madhu Wowambeela
Mudhidhi wateene enagaweya ni dhipadhi biili
Vowelenga thalako ela ya Luka, nnokanna yowubuwela wi oliye afuna anone ni madhu aaye ni muneba “odheveliwa wulubale” wi angero enoovuhulela (Luka 2:10). Yego yoofuneya ni olibihedha pama moovolowa vaari va mburo wa luwa ookubanya ni ohujejihedheya, wi ekalege mu odhaarini wa wabure wa aRoma.
Luka onorumeedhela (Luka 1:1-14) wi ohukohakoha mapadduwo majinji odheela wa egumi ya Yesu. Dhowaakwanela dhinatapulela mmirimani wi enavituwa mwa dhipaddi biili dhoobaja, dhinooniha wi oliye aheeddedda mofuneya ni onamwoona. Kalivo namalaleya mmohi agumanihile dhowaaddeliwa dhijinji. Otapulela wula popwasedha, pole-pole, ni muneba ohagalala dhinowooneyiha niivuru na Luka.
Wa obaliwa wa Yesu, mukalelo ola ohugawa mudhidhi wateene vaari ni vaari. Hiyo vano ninovahedha ebaribari emohi wa dhedho dhatedhene mooleddo wi enalebeliihu nlabo. Muselu wa Luka ononeeddiya mwiilaboni, voobaja wi ehinakale wooniha “wa Kirixtu” ni “mooharela wa Kirixtu.” Oliye ononthukulela omambelelo wa egumi ya Yesu.
Naari peeno dhigavirile yaaka macikwi meenddi, dhowuubusedha okaratela obaliwa wa Yesu bu mwaha woohagalaliha. Vaari va mudhidhi wa Nataliya, nnoja pama, hiyo nnokala owiisasanyedheene vajinji, wiiwa dhoowibela dha Nataliya, nnowoona dhootonyihedha obaliwa wa Yesu, ni wiiba jibo dha Nataliya. Okala weehu wowuubusedha osasenyedhela kuluzi yaaye wi emwadheye, ni wiira omboni wowooneya mudhidhi wowi Mulugu eyiiriliye muthu ni okala elabo elena ya vati.
Yoonihedho ya Niivuru na Luka
1. Wambeela (1:1-4)
2. Thalako ya Ehima ya Yesu (1:5—2:52)
3. Dha ogawanyeya wa mabasa a Zhuwawu Namabathiza (3:1-20)
4. Wambeela wa ogawanyeya wa mabasa a Yesu (3:21—4:13)
A. Obathizo (3:21-22)
B. Makolo (3:23-38)
C. Weehiwa (4:1-13)
5. Yesu o Galileya (4.14—9.50)
A. Olaleya wo Nazarethi (4:14-30)
B. Osuuzihiwa ni oyiliha oGalileya (4:31—5:39)
C. Sabuddu (6:1-11)
D. Osakuliwa wa kumi ni abiili (6:12-16)
E. Olaleyiwa wa vamusewasewani (6:17-49)
F. Matikiniho ooyiliha (7:1-17)
G. Dhokoha dha Zhuwawu Namabathiza ni ovuweha waaye (7:18-35)
H. Yesu ni ahiyana (7:36—8:3)
I. Osuuziha mwa musibe (8:4-18)
J. Meerelo owodha a Yesu (8:18-56)
K. Osuuzihiwa wa anamasuuza kumi ni abiili (9:1-50)
i. Orumiwa wa kumi ni abiili arumiwi (9:1-9)
ii. Ojihiwa wootikiniha wa anamwinji (9:10-17)
iii. Osuuziha ni ohiyaniheya wa kove ya Yesu (9:18-50)
6. Oleddo wa Yesu wo Galileya ni oZheruzalemi (9:51—19:44)
A. Dosuuziha dhimohi dha anamasuuza (9:51—10:42)
B. Olobela (11:1-13)
C. Muneba wabure (11:14-26)
D. Mareeliho ni othonga (11:27—13:9)
E. Osuuzihiwa odheela omwene wa Mulugu (13:10—14:35)
i. owodha wa oMwene wa Mulugu (13:10-21)
ii. Ovolowa wa OMwene wa Mulugu (13:22-35)
iii. Oja wa mahiyu ni Mfarisi mmohi (14:1-24)
iv. Osuuziha (14:25-35)
F. Misibe miraaru odheela oddimelihiwa (epaddi 15)
G. Osuuziha oddheela korowa ni mabasa (16:1—17:10)
H. Aredda kumi (17:11-19)
I. Mwene onadha (17:20—19:10)
i. Odha woohulaleyiwa (17:20-37)
ii. Musibe odheela olobela (18:1-14)
iii. Yesu ni ahima (18:15-17)
iv. Muzombwe ooreela (18:18-30)
v. Ovuhulela omohi wa okwa ni ovenyihiwa wa Yesu (18:31-34)
vi. Woonihiwa wa muliba ohoona (18:35-43)
vii. Zakeyu (19:1-10)
J. Musibe wa korowa kumi (19:11-27)
K. Yesu onovolowa o Zheruzalemi (19:28-44)
7. Yesu o Zheruzalemi (19:45—21:38)
A. Owomihedhiwa wa nyuba ya Mulugu (19:45-46)
B. Osuuziha mu nyuba ya Mulugu (19:47—20:18)
C. Okangana (20:19-47)
D. Nyuba ya Mulugu ni mwango wa Olivera (epaddi 21)
8. Voogomela (22:1—24:53)
A. Opelekiwa wa Yesu (22:1-6)
B. Suubi a vadhulu (22:7-38)
C. Getsemani (22:39-53)
D. Peduru onomukoodda Yesu (22:54-62)
E. Othongiwa wa Yesu (22:63—23:25)
F. Okomeliwa vamuraddi wa Yesu (23:26-56)
G. Ovenyihiwa wa Yesu (24:1-49)
H. Ogwela wa Yesu (24:50-53)
1
Madhu Ovolowana
1 Wa Tiyofilu ooriiheya, athu ajinjeene yahisayela osasanyedha bili ya dhego dheereyile* Naari dharumedhiwe ni ebaribari vaari va hiyo. 2 Aliwa yahileba dhedho dhaddeliwiisu ni athu yonile vameentoni okuma omabeelelo, olaleyaga. 3 Miyo gosayela sayela dhego dhatedhene dhedhi mohariha pama, okuma omambeelelo guhubuwelela teto, wi giire wulebela we Tiyofilu dhowiireya nda moosasanyedha pama. 4 Gihiirana dhedho wi munone wi dhisuuzilinyu sebaribari.
Obaliwa wa Zhuwawu Namabathiza Wahivuhuleliwa
5 Mudhidhi oyene Heroddi, agali mwene o oZhudeya, wahikala namakutha, ndina naaye eeriwa Zakariya. Aali a nikuru na anamakutha a Abiya. Mwihiyana aaye eeriwa Ezabeli, aali a nihimo na Aaroni. 6 Aabilene yaali owogoowa murima vameentoni va Mulugu, yohariha mowaakwanela malamulo ni magano a Nabwiya. 7 Kayanna mwaana, vowi Ezabeli kaabala. Aabilene yaali owululeene.
8 Nlabo nimohi, Zakariya ahiddaga mabasa aaye oonamakutha vameentoni va Mulugu. Waali mudhidhi wa nikuru naaye na oonamakutha nowimelela, 9 moharihedha mukalelo weewa wonamakutha, ahimoreliwa gari mosakuliwa ovolowa mburo woweela wa Nabwiya, wi apahe dhoonukwela dha mukutho.
10 Mudhidhi oyene, athu ateene yakala ode olobelaga. 11 Mungero a Nabwiya ahidha vowambeela, wiimela omoononi wooja wibuwani wapahiwa dhoonukwela dha mukutho. 12 Zakariya agamoonile ahirurumuwaga ni woova. 13 Mungero ahimwiirelaga: “Zakariya, kawoove! Vowi malobelo aawo ehiiweya. Mwihiyana aawo Ezabeli oneere ombala mwaana, oyene onamuthwiwe ndina na Zhuwawu. 14 Oliye onakale ohagalala ni oteyela wa we, ajinji eneere odhiveliwa ni obaliwa waaye. 15 Vowi oliye onakale mulubale vameentoni va Nabwiya. Kadha ang'wa yoong'wa yolezeliha, onaakale oodhaaliwa Muneba Woweela, naari ahinabaliwe.† Naari okumela mbaani mwa amaaye 16 Onodha atthwaruse amwaana Ezarayeli ajinjeene wa Nabwiya Mulugu aaye. 17 Vano oneere okala vasogolo va Nabwiya mmunebani ni kopolo dha Eliyazi, wi atthwaruse murima dha ababiinya wa aaniwa, atthwaruse avuruvuru wi ekanne zelu ya athu oharihamo, asasanyedhe athu wa Nabwiya nlogo nooharihamo.”
18 Nuwindo Zakariya ahimukoha mungero: “Ginanone addi dhendo, vowi miyo ni mwihiyanaga nihuluvala?”
19 Mungero ahimwaakulaga wiira: “Miyo gili Gabiriyeli, gineemelela vameentoni va Mulugu. Ogirumile duliyeene wi giwoge niwe ni wudhelana muselu wapama. 20 Woone vowi kuroromele madhu aaga, oneere okala ohuwoga ofiyedha nlabo nenddo dhineereye nda.”
21 Athu yomujehaga Zakariya, etikinaga ni mwaha woribeliwa munyuba ya Mulugu. 22 Agakumile kaakwanihile wawogana. Aliwa ononelamo wi ohooneyeliwa omburoni woweela. Zakariya awoga ni madada, baahi. Kaanda okumiha madhu.
23 Dhahipadduwa egaakwanile malabo a mabasa aaye ahiwelela vade. 24 Nuwindo egavirile malabo ayene Ezabeli ahikanna wari, ofiyedha mweeri mitanu kavenya vade. 25 Ezabeli ahiira: “Ndala Nabwiya ohiirana wa miyo, ohudhiveliwa ni miyo, ohumaaliha manyazo aaga, yanna miyo vaari va athu.”
Obaliwa wa Yesu Wahivuhuleliwa
26 Vigavirile mweeri mitanu na mmohi Ezabeli aganna wari, mungero Gabiriyeli ahirumiwa ni Mulugu murudda wa elabo ya oGalileya nluwa no oNazareti. Wewo wadhowiliye omfwanya namwali, eeriwa Mariya. 27 Oyene ahamunonile mulobwana. Attomeliwe ni mulobwana, eeriwa Zhuuze, aali a nlogo na mwene Davidi. 28 Mungero agafiyile, ahimulojelaga, wiira: “We ohukanna mahala! Nabwiya Oli ni we.”
29 Mariya ageewile ahisimwelaga vajinjivene, wubuwelaga: “Olojela wula onatapulela ddi?” 30 Mungero ola omwiirela:
“Mariya, kawoove.
Wevo ohufwanya mahala a Mulugu.
31 Oneere okalana wari.
Onombala mwaana pongwe,
oyene oneere omuthwa ndina na Yesu.
32 Onaakale mulubale, akopolo.
Oneethaniwege Mwaana a Mudhulu-dhulu.
Nabwiya Mulugu oneere omvaha
othonga wa babaye Davidi.
33 Oneerege othonga nlogo na Yakobo malabo ni malabo.
Omwene waaye kudha omala.”
34 Mariya ahiwoga: “Dhinandeye addi vowi miyo kagimunonile mulobwana?”
35 Mungero ahimwaakula, wiira: “Muneba Woweela oneere wukitela kopolo dha Mudhulu-dhulu dhinowukuneela ni murinti waaye. Vowi Oweela onabaliwe mwa we oneeriwege Mwaana a Mulugu.‡ Naari vowi oweela onabaliwe oneeeriwege Mwaana a Mulugu. 36 Woone, mmudhi aawo Ezabeli nuliyeene ohukanna wari. Onomujejiha mwaana pongwe, ola bu mweeri wa neetanu na mmohi. Oliye agali owuluvaleene, oyene athu ateene yamwiiriwa muliba ohubala. 37 Vowi ni Mulugu kilivo ehinandeya.”
38 Vano Mariya omwaakula, wiira: “Gili va, mwiimeleli a Nabwiya. Dhiireye wa miyo dhatedhene mooligana ni madhu eenyu.” Vano mungero ovenyavo vemeliligiiye.
Mariya Onomweddela Ezabeli
39 Malabo alene Mariya ahivenya mowaaguva odhowa nluwa no oZhudeya murudda wo mwaangoni. 40 Ovolowa mba mwa Zakariya, omulojela Ezabeli. 41 Ezabeli ageewile olojela wa Mariya, mwaanaya ahikahinyaga mbaani mwa amaaye. Ezabeli teto ahidhaaleliwa Muneba Woweela. 42 Ahiwogaga ni ndhu notaama, wiira:
“Oreelihiwa di nyo
vaari va ahiyana,
yoreelihiwa si yoovaha ya
mbaani mweenyu!
43 Asaa! Dhandeyile a ddi wi amaaye a Nabwiya aaga, egeeddele miyo? 44 Vowi viwilimi olojela wa weenyu, mwaana ohiikahinya volubalevene ni ohagalala mbaani mwaaga. 45 Muli oorelihiwa mwaha wororomela wi Nabwiya dhuwaaddeliyeni, dhineere wiireya!”
Jibo ya Mariya
46 Nuwindo, Mariya ahiira:
“Egumi yaaga enomuriha
Nabwiya,
47 Muneba waaga onohagalala
mwa Mulugu,
Mvulumusi aaga.
48 Vowi uhoona
wiiyeviha
wa mwiimeleli aaye.
Okuma dhiinova ni
anamabaliwelamo ateene
enagiirege oreelihiwa,
49 mwaha wi oowodha ohugiirela
dhego dhulubale.
Oweela thili ndina naaye.
50 Thagaraga dhaaye dhinowaafiyedha anamabaliwelamo ateene,
alene enamuriha.
51 Ohaabalalesa ni moono waaye owiithukula,
ni moobuwelelo eewa oovirigana.
52 ohakitiha mamwene
mudhittenguni dheewa,
waagweliha owiiyeviha.
53 ohaarubaliha ni dhapama
aliba dala,
waapaganya ehinna yego oreela.
54 Ohumukamihedha Ezarayeli mwiimeleli aaye,
kaddiwalele
thagaraga dhaaye
55 wa Abarahamu
ni anamabaliwelamo aaye malabo mateene,
woona aroromelihiye makolo eehu.”
56 Mariya ahikala ni Ezabeli mweeri dhowaakwana miraaru. Vano owelela vade vaaye.
Obaliwa wa Zhuwawu Namabathiza
57 Mudhidhi ogaakwanile wowi Ezabeli abale, ahimbala mwaana mulobwana. 58 Amwaaddamani ni amudhi aaye egeewile wi Nabwiya ohumweddiwela thagaraga volubalevene, yahihagalala ni oliye.
59 Vigavirile malabo matanu na maraaru yahimudhowana mwaana wi eeneliwe yafunaga emutwe ndina na babaye, Zakariya. 60 Amaaye yahaakula, wiira: “Naari! Eeriwege Zhuwawu.” 61 Yahimwiirelaga: “Amudhi aawo kalivo winna ndina nenddo.”
62 Omukoha baba a mwaana ni madada wi ki mwaana ola eeriwege aani. 63 Ahilobaga ntabwa olebavo: “Ndina naaye di Zhuwawu.” 64 Mowaaguva mulomo waaye wahifuguwaga, nlumi otapuwa, owogaga, amutamalaga Mulugu. 65 Wahikala woova wa amwaaddamani ateene a Zakariya, ni murudda dhatedhene dho mwangoni wa oZhudeya, dhowogiwa dhowiireya nde. 66 Ateene yeewile nde yoologolela mmurimani, yiiraga: “Mwaana ola onaakale aani?” Mwaha wi kopolo dha Mulugu dhaali ni oliye.
Jibo ya Zakariya
67 Zakariya, babaye Zhuwawu, ahidhaaliwa Muneba Woweela wambeela ovuhulela, eeraga:
68 “Otamaaliwa akale Nabwiya,
Mulugu a Ezarayeli,
vowi oheeddela ni woobola nlogo naaye.
69 Ohunivenyihedha
ovulumuwa wa kopolo,
odheela vade va Davidi, mwiimeleli aaye.
70 (Woona Mulugu mwawogeliiye odheela vamulomoni vanamavuhulela oweela
okuma wale-wale.)
71 Wi eere onoobola
wa amwiiddani eehu
mmadadani mwa ateene
alene enanaaba.
72 Ohooneyiha thagaraga dhaaye wa makolo eehu,
wubuwelela wandana wopanganela waaye woweela,
73 Olibela wamwiireliye
baba eehu Abarahamu:
74 Wi eere onivulumusa mmadadani mwa amwiiddani eehu,
wi nimwebedhege nihoovaga,
75 moweela murima ni wiiwelela
vameentoni vaaye
malabo mateene a egumi yeehu.
76 We mwaanaga, oneerege wiithaniwa namavuhulela a Mudhulu-dhulu.
Vowi oneere odhowa vasogolo va Nabwiya
wi osasanyedhe dila yaaye.
77 Ni waalaleyela athu a Mulugu,
ovulumusiwa weewa
odheela mooleveleliwa
dhoothega dheewa,
78 vowi Mulugu eehu dathagaraga,
ohuneeddela okumela odhulu
woona ofuwa wa nduwa,
79 wi naamoneyele ale
eneedda mwipipini
ni murinti wookwa,
wi asogolela manyalo eehu
mundila ya murenddele.”
80 Mwaana ole owuunuwa ni oliba mwa muneba, ahikala mwiiddeddereni ofiyedha nlabo nenddo neyooneyihiliye wa Ezarayeli woona pogo.