TEMANE PEANGAMO
Mateyu, Mako, LLuku, Jono Keme, Enene Toringi Bokuma
Aku Bokumanga Ungu Pulu Mare
Yesusinge temanemondo “temane peangamo” nilimolomonga ungu pulumu Mako 1:1 molemo. Ye kisene Yesusi mana manie omba molopalie tepa andopa molorumu mele temanemo bokuna toringi. ‘Makone boku te ou torumu. Mateyu LLukutolone pe toringili. Jonone paa pe boku torumu.’ ningu pilimele. Makone torumu bokumu ponjili mele, Mateyu LLukutolone toringili bokutolo sulu mele. Kanu boku yepoko temane kinie ungu kinie molemo mele telu sipemo. Nakolo Jonone konopuni pilipelie bokuna torumu mele lupe. Yuni torumu bokuna temane molemomo sike Yesusinge temanemola nakolo ye yepokone temane aisili toringime yuni naa topa, Yesusini nirimu ungu aisili Jono yuni mindi torumu, ye yepokone naa toringi. Ye kise akumane bokuma walu naa toringi. Enene yu mele mele ‘Yesusi molorumu mele kinie ungu mane sirimu unguma kinie yambomane pilkulie konopuni apuruku pilku teangi.’ ningu temanema pilku apuruku bokuna toringi.
Mateyu kinie Jonotolo mindi Yesusi lombili andoli yetolo molkolo Yesusi pulu monjipe yunge kongonomo andopa terimu kinie pea andoringi, yuni terimu mele sumbi siku kanokolo, nirimu unguma sumbi siku piliringili. ‘Boku Mako ye Makone sike boku torumu liemo Yesusi lombili andorumu ye Pitane temane topa sirimuma pilipelie bokuna torumu.’ ningu pilimele. Yambo marene pilkulie ‘Mateyu LLukutolone Makone ou torumu bokumu kanokololie mare manda lelko toringilinje.’ ningu pilimele. LLuku yu konopu pilipe konginjili ye doketamo molopalie, Yesusi molopa andopa terimu mele yuyu andopa walsipe pilipe, temane aisili mimi sipe pilipe bokuna torumu (Kollosi 4:14, LLuku 1:1-4).
Yesusi yu sike Pulu Yemonga kandi Malo nakolo yu mana ye molombando meringi yambomanga anda kolepalime Mateyu LLukutolone temane bokuna toko (Mateyu 1:1-17, LLuku 3:23-37); yu meringi mele temanemo kanu yetolone mindi toringilila.
Ungu te kamu piliéni: Ye talo molo yepokone temane telumu toringi kinie kanokolie, akuma pali mimi siku kanokolie laye lupe lupe toringi mele kanani.
Ya ungu pulumu pora nikimu.
MATEYU
Temane Peangamo MATEYUni Torumu Bokumu
I Bokumunge Ungu Pulu Mare
Ungu pulu mare inie yakondo gomo 1 molemo.
Imbi Mateyunge ungu pulumu “Ailimuni we sirimumu”. Yu Romo gapomano kou takisi linjili yemo molopili Yesusini yundu “Na lombili oi.” nirimu. Yunge imbi te LLipai (Mako 2:14,15, LLuku 5:27-29). Yuni boku Mateyu sike torumu nimbe para silimo ungu te bokumunge sukundu naa nimbe molemo. Nakolo koronga ou pilipe konginjili perimu yambo marene pilkulie ‘Mateyuni sike torumu.’ ningu piliringimunge kinié kepe aku sipu nimbu pilimolo.
Mateyuni Yesusinge temanemo bokuna tombando ‘Pulu Yemone yunge yambomando “Walse ene nokopa konjimbe ye nomi te ene molongena lipu mundumbu.” nimbe, ou nimbe panjipe mako torumu yemo, Yesusi yu kanu yemo omba molorumu mele Isirele yambomane paa pilkulie “Yu sike aku yemo.” ningu tondolo munduku piliengi!’ nimbe, Yesusinge temanemo tombando kanu ye nomi Kirasimu pe omba molopa temba mele ou Yesusi mana manie omba naa molopili ou ningu siringi mele Yesusini omba molopa terimu temanema wale aisili topa sirimu. Pe wendo ombá mele ou ningu siku bokuna toringi ungu mare Mateyuni mindi nimbe sirimu (Mateyu 1:22-23, 2:15, 2:17-18, 2:23, 4:14-16, 8:17, 12:17-21, 13:35, 27:9-10). “Ye nomi kingi Depisini kalopa lirimu yemo” wale aisili bokuna torumula, akumunge pulumu telu sipemo. Pulu Yemo ye nomi kingimu molombamonga ungu aisili bokuna torumula.
Yesusini ungu mane sirimu aisili bokuna torumu (Mateyu kolomongo aili 5-7 pali, 10 pali, 13 pali, 18 pali, 24-25 pali).
Ungu pulu mare boku ambolkonomonga alsena paa anjukundu i sipe mele molemo kanani: “23. Krais”, “32. Pikinini 32.1 Bilong Devit, 32.2. Bilong God, 32.3. Bilong Man”, “20. kingdom”.
Ya ungu pulumu pora nikimu.
1
1 ⸤Isirele yambomanga ou pulu pulu anda kolepa⸥ Eporayamo kinie* pe yandopa ⸤enenga ye nomi kingi aili⸥ Depisi kinie eltene Yesusi Kirasi** kalko liringili mele i sipe:
2 Eporayamone Aisake merimu;
Aisakene Jekopo merimu;
Jekopone Juda kinie Judanga angenupilime kinie
merimu;*
3 Judane Peresi kinie Sera kinie merimu,
kanu yetolonga anumu Tema;
Peresini Esirono merimu;
Esironone Ramo merimu;
4 Ramone Aminadape merimu;
Aminadapene Nasono merimu;
Nasonone Sallimono merimu;
5 Sallimonone Boasi merimu, Boasi yunge anumu Reapa;
Boasini Opete merimu, Opete yunge anumu Rute;
Opetene Jesi merimu;
6 Jesini ye nomi kingi Depisi merimu.*
Depisini Sollomono merimu. Sollomononga anumu
ou Yurayanga ambo menumu molorumu.
Pe Depisini kanu ambomo konopu monjipe
Yuraya topa konjipe ambomo yu lirimu.**
7 Sollomonone Riapoamo merimu;
Riapoamone Apaya merimu;
Apayane Eta merimu;
8 Etane Josipate merimu;
Josipatene Joramo merimu;
Joramone Asaya merimu;
9 Asayane Jotamo merimu;
Jotamone Eyasi merimu;
Eyasini Esikaya merimu;
10 Esikayane Manasa merimu;
Manasane Emosi merimu;
Emosini Josaya merimu;
11 Josayane Jekonaya kinie yunge angenupilime kinie
merimu. Josaya kolopili yunge malopili molangi opa
tou yamboma Isirele yamboma kinie ongo opa
tekolie toko munduku Isirele yambo aisili ka siku
enenga kolea aili Bepillono mengo puringi.*
12 Ka siku mengo puringi kinie pe
Jekonayane Sialtele merimu;
Sialtelene Serapapele merimu;
13 Serapapelene Apayate merimu;
Apayatene Ellayakimu merimu;
Ellayakimuni Eso merimu;
14 Esone Sedoke merimu;
Sedokene Ekimu merimu;
Ekimuni Ellayate merimu;
15 Ellayatene Elliesa merimu;
Elliesane Matano merimu;
Matanone Jekopo merimu;
16 Jekopone Josepo merimu.
Josepo Maria menu. Josepone Maria ou naa lipili
Maria yu ambolango olona monjipe molorumu.
Pe ambo yetolo moloringili kinie
Mariane Yesusi merimu.
⸤Pulu Yemone “Ene nokopa konjimbe ye nomi te lipu mundumbu.” ou nimbe mako torumu yemo pe Yesusi aku yemo omba molorumuna⸥ yunge imbi te pea sikulie ‘Kirasimu’* niringila.
17 Eporayamo kinie Eporayamone yandopa yandopa kalopa lipe Depisi kalopa lipe terimu yema ⸤Yesusinge⸥ anda kolepa tene po* moloringi. Pe Depisini yandopa yandopa ou Bepillono yambomane Juda yambo mare ka siku Bepillono anju naa mengo pangi anda kolepa tene pola moloringi. Bepillono ka siku mengo puringi kinie pe yandopa ye nomi Kirasimu kinie kalko liringi ye tene pola moloringi.
18 Yesusi, Pulu Yemone “Ene nokopa konjimbe ye te lipu mundumbu.” ou nimbe mako torumu ye nomi Kirasimu,* yu meringi temanemo i sipe:
Yunge anumu Marianga pulu lerimu yambomane “Maria Josepone lipili.” ningu koronga niringi nakolo ou Josepo pea teluna naa peangili Mini Kake Telimuni Maria yunge olona ambolango te monjinjirimumu Maria yuyu pilirimu. 19 Kanu kinie yunge ye Josepo yu ye sumbi nilimu molorumuna Maria ambolango monjirimu kinie pilipelie ‘Maria olie naa polopili.’ nimbe ‘Yambo aisili molangi yu temu mele nimbu para naa sipu yu yuyu molomba kinie kiyongo nimbu we “Kamu pui.” niembo.’ konopu lerimu.
20 Josepo aku sipe konopu lipe mundupe molopili Ailimunge angello tene Josepo uru kumbu sipelie nimbendo: “Josepo, ye nomi kingi Depisini kalopa lirimu yemo, Mini Kake Telimuni Maria ulu te terimuna yu ambolangomo olana monjilimo kene yu linindu pipili naa kolko li.” nirimu. 21 “Yu kango kanopa limbe. Kanu kangomone yunge yamboma ‘Enenga konopuna ulu pulu keri telemelema pepili molkolie mindili nonge.’ nimbe ene lipe taponjipe, mindili nolemelka ulkena wendo lipe, yu kinie pea molko konjingí aulkena lipe monjimbe kene yunge imbi lelko “Yesusi”* nieni.” nirimu.
22 Aku sipe wendo orumu ulumanga pali koronga ou Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilipe yamboma nimbe sirimu ye tene ulu mare pe wendo ombá ou nirimu mele kamu wendo orumu. Akumu i sipe:
23 “Pilieyo.
Ambo wenepo tene ambolango olona monjipelie
kango te memba.
Kanu kinie yunge imbi lelko “Imenuele” ningí.”*
nirimu. I imbimunge ungu pulumu ‘Pulu Yemo** olio kinie molemo’.
24 Josepo uru pepa makilipelie Ailimunge angellomone nirimu mele pilipe lipe tepalie ambomo lirimu. 25 Nakolo yu ambolangomo ou naa mepili “Teluna naa peambili.” nirimu. Pe Mariane kango te merimu kinie* Josepo yuni yunge imbi lepa “Yesusi” nirimu.**